Oltu Taşı..

 

Erzurum’un Oltu ilçesinden çıkarılan ve aynı adla anılan Oltu taşı, Erzurum’un en önemli geçim kaynakları arasında yer almaktadır.19.yüzyıldan itibaren küçük maden ocaklarından çıkarılarak başta tespih olmak üzere çeşitli takı ve süs eşyaları yapımında kullanılmaktadır. Türkiye’de sadece Oltu ilçesinden çıkarılmaktadır. Tek başına kullanılmasının yanı sıra altın, gümüş, bakır ve pirinç gibi madenlerle beraber de kullanır.

Oltu taşının fosilleşmiş reçineden mi yoksa fosilleşmiş ağaç gövdelerinden mi oluştuğu konusunda farklı görüşler ileri sürülmekteyse de fosilleşmiş reçineden oluşması ihtimali daha yüksektir. Kara Kehribar ‘olarak da bilinir. Taşın en dikkat çekici özelliği yer kabuğundan çıkarıldığında yumuşak olması ve hava ile temas etmediği sürece bu yumuşaklığı korumasıdır. Bu özelliğinden dolayı taşın işlenmesi kolaydır. Hava ile temas ederek sertleşen ve kullandıkça parlayan bir taştır. Genellikle siyah, nadiren koyu kahverengi, gri ve yeşil renklerdedir. Ateşe tutulduğunda alev çıkararak yanar ve geriye bir miktar kül bırakır. Sürtünme ile elektriklenip hafif cisimleri çekme özelliğine de sahiptir.

Oltu ilçesine bağlı köylerden çıkarılır, özellikle Oltu ilçesinin kuzeyinde yer alan Dutlu Dağı’nın güney yamaçlarında dik olarak açılan 70-80 cm. çapındaki galerilerde Oltu taşı yataklarına rastlanmaktadır.

Bu sanat babadan oğula geçmektedir.19.yüzyılda ‘takımcılar ’adı verilen, Türk ve gayrimüslimlerden oluşan kırk sanatkâr, bu sanatı uygulamıştır.

Ustalar tarafından satın alınan taşlar, kullanılacağı zamana dek tekrar toprağa gömülür. Yapılacak objeye göre usta tarafından keserle ağaç bir zemin üzerinde kırılarak bıçakla işlenecek hale getirilir. Kırılan taşlar yapım sırası gelene kadar hava ile temas etmemesi için bir torba içinde nemli olarak toprağa gömülür. Bıçakla yontulduktan sonra tornada son şekli verilir. En son olarak iki aşamalı parlatma işlemi yine tornada yapılır. İlk aşamada ‘şayak’ adı verilen bez parçasına, Çırtı Ağacının kömürü ufalanarak tornadan geçirilir, böylece taşın üstünde ki bıçak izleri yok edilir. İkinci aşamada şayağa önce bir miktar yağ sürülür sonra Palandöken Dağı eteklerinde bulunan bir tebeşir tozu serpilir ve son olarak tornaya tutulur. Oltu taşı en çok tespih yapımında kullanılr, tornadan çıkan her tane aynı ölçüde olmayabilir. Bu nedenle hepsi bir yerde toplanır, yapılacak tespihin büyüklüğüne göre ayrılıp tespih ipine dizilir. Tespih taneleri 3 numaradan başlayarak 20 numaraya  kadar çıkabilir, en çok tercih edilen tespih ölçüsü 8 ve 9 numaralardır. Oltu’da tespih işiyle uğraşanlar ellerine aldıkları tespihin tarzı ve işleme şeklinden ustasının kim olduğunu anlarlarmış.

Bugün Oltu ve çevresinde ki işliklerde ve evlerde Oltu taşından tespih ve süs eşyaları yapılmaktadır.

Erzurum merkezde de özellikle Taş Han’da (Rüstem Paşa Hanı) bu sanatın en güzel örneklerini bir arada görebiliriz..

Arzu Öztürk

Yunanca/İngilizce Rehber