Polis Kavramı..

 

Bugün Anadolu’da pek çok yer adında polis sözcüğü mevcuttur: Safranbolu, İnebolu, Bolu, İstanbul…

Polis, poli Antik Yunanca’da şehir anlamına gelmektedir, söyleyiş kolaylığından Türkçeye ‘Bolu’ olarak geçmiştir.

Aristotales ‘insan yapısı gereği poliste yaşayan bir canlıdır’ demiştir. Polis aynı zamanda şehir devletini ifade eder. Böyle bir yönetim biçiminin tercih edilmesinde ekonomik ve coğrafi koşulların ötesinde Yunanlı Karakteri yatıyordu. Yunanlı, tüm boş zamanını evinin dışındaki insanlarla sürekli ilişki kurarak zekâsını geliştirebiliyor, davranışlarını düzenleyebiliyordu. Çok az halk bu kadar sosyal olabilmiştir. Kamuoyu agorada oluşuyordu ve Atina’dan başka hangi halk Sokrates yetiştirirdi.

Bir Yunanlı için ‘salt hükümdarın iradesine bağlı bir yönetim altındaysan kölesindir. Bu da insan onuruna aykırıdır. ’Yunanlılar için barbar demek, Yunanca konuşmayıp bar bar diye ses çıkaranlardır, Yunanca konuşmuyorsa Yunanlı gibi düşünmüyor, yaşamıyordur.

Thales de şöyle demiştir: ’Üç şey için Tanrılara şükrediyorum: Hayvan değil insan olduğum için, kadın değil erkek olduğum için, barbar değil Yunanlı olduğum için’

Polis’e yardım etmek herkesin görevidir, bireycilik ön plana çıkmaz, zenginler örneğin vergi ödemek yerine polisin işleri için para sağlardı. Antik Yunan düşüncesi uzmanlaşmayı reddediyordu. Aristotales ‘özgür insan flüt çalabilmeli, ama çok usta olmamalı’ diye ifade etmiştir. Üzerinde durulması gereken bir kavram da ‘arete’ yani ‘erdem’ çok önemliydi. Örneğin yarış atının aretesi ‘hızı’ olmalıdır. İnsan içinse birden fazla alanda mükemmellik, Odysseus örneğin; yüce bir savaşçı, iyi güreşçi, aynı zamanda kendi salını da yapabilir.

Arka arkaya başarısız sonuçlar alınan savaşlar başta olmak üzere pek çok neden polisin çöküşünü hazırlar. Artık polisin yerini kosmopolis almaya başlar. Yoksulsa polise çıkar kaynağı olarak bakıyor, zenginse kendiişlerini geliştiriyordu. Eski komedialar baştan sona siyasal unsurlarla doluyken ve sahnede konu edilen polisin yaşamıyken artık konular günlük yaşamdandı.

Uzmanlaşma ne kadar reddedilse de gelişme kaçınılmazdı, aslında polisin çöktüğü nokta budur.

Sofistlerinde polis üzerinde yıkıcı etkisi olmuştur. Eğitim önceden herkese açıkken Sofistler bu işi para karşılığı yapmaya başlayınca eğitimli kişi ve eğitimsiz kişi arasında ilk kez ayrılma görülür. Bunun sonucunda da eğitimli insanlar kendi şehirlerinde ki eğitimsiz insanlardansa başka şehirlerde ki eğitimli insanları yeğlerler. Bu da yavaş yavaş kosmopolis kavramını başlatır.

Polisin bir özelliği de insanların kendilerine yetebilmesiydi, birbirlerinin ürünlerine karışmazlardı ama ticaret hızla gelişmeye başlayınca insanlar artık kendine yetenin ötesine geçerler.

Artık erdemden söz açılınca da şöyle deniyordu ’her şey senin erdemden ne anladığına bağlıdır’

 

 Arzu Öztürk

Yunanca/İngilizce Rehber